Ο Γάμος ως μυστήριο
Του π. Αντωνίου Αλεβιζόπουλου
Απόσπασμα από το βιβλίο: "Εγχειρίδιο αιρέσεων και παραχριστιανικών ομάδων"
Τα ιδιαίτερα βασικά χαρακτηριστικά που κάνουν έναν Ορθόδοξο γάμο Μυστήριο, και όχι απλή συμβίωση, ή έστω ευλογημένη ένωση.
Ο Θεός δεν δημιούργησε άτομα, αλλά κοινωνία προσώπων. Μέσα στον Αδάμ υπήρχε ήδη η Εύα (Γέν. α' 27. β' 18-25. Ματθ. ιθ' 3-6). Ο ίδιος ο Θεός, με την ευλογία του πρώτου ζεύγους, ακόμη πριν από την πτώση, συνέστησε το μυστήριo του γάμου (Γέν. α' 28). Μέσα στο γάμο εκφράζεται η μία ανθρώπινη φύση, στην οποία μετέχουν οι σύζυγοι σαν ξεχωριστά πρόσωπα: «και έσονται οι δύο εις σάρκα μίαν» (Γέν. β' 24).
Έτσι ο Θεός με την αγαθότητά Του θέσπισε το γάμο, μέσα στον οποίο οι σύζυγοι ξεπερνούν τον εαυτό τους, ακόμη και μετά την πτώση, και διδάσκονται την επιστρoφή στην ενότητα, η οποία συνεχώς ευρύνεται και αγκαλιάζει όλο και περισσότερα πρόσωπα. Ο γάμος που Τελείται «εν Κυρίω» (Α' Κορ. ζ' 39) προσλαμβάνεται σαν δεσμός στο σώμα της Εκκλησίας και έτσι δεν εκφράζει απλώς την ένωση του Χριστoύ με την Εκκλησία, αλλά ο ίδιος ο δεσμός του γάμου «εν Κυρίω» γίνεται Εκκλησία: «εγώ δε λέγω εις Xριστόν και εις την Εκκλησίαν» (Εφεσ. ε' 23).
Η διαφορά μεταξύ του φυσικού δεσμού και του γάμου «εν Κυρίω» είναι ακριβώς αυτή: ότι με το μυστήριo, η Εκκλησία προσλαμβάνει το δεσμό αυτό στο σώμα Της και τον εντάσσει στην υπηρεσία της αιώνιας αγάπης. Οι σύζυγοι ξεπερνούν τον εγωκεντρισμό τους και ξανατοποθετούνται στο δρόμο που οδηγεί στην κοινωνία προσώπων, στην ενότητα της μιας ανθρώπινης φύσης, «εις Xριστόν και εις την Εκκλησίαν». Αντίθετο ο γάμος που δεν συνάπτεται «εν Κυρίω», ο φυσικός δηλαδή δεσμός, τελειώνει στον τάφο.
Ο γάμος ο «εν Κυρίω» ευλογείτο στην πρώτη Εκκλησία από τον επίσκοπο ή τουλάχιστoν από τους πρεσβυτέρους που είχαν την άδεια του επισκόπου. Mάλιστα η τέλεση του γάμου συνδεόταν με τη Θεία Ευχαριστία.
«Μετά γνώμης του επισκόπου την ένωσιν ποιείσθαι, ίνα ο γάμος ή κατά Κύριον, και μη κατ' επιθυμίαν» (Ιγν., επιστ. προς Πολύκ. V).
Σ' ένα τέτοιο γάμο Η σαρκική ένωση ευλογείται και όλα έχουν μέσα στην Εκκλησία πνευματικό περιεχόμενο: «ά δε και κατά σάρκα πράσσετε, ταύτα πνευματικά εστίν, εν Ιησού γαρ Χριστώ πάντα πράσσετε» (Ιγν., Εφεσ. 8,2).
Το γεγονός της τέλεσης του γάμου στα πλαίσια της Θείας Ευχαριστίας βεβαιώνει ο Τερτυλλιανός (Ad uxorem βιβλ. 2,9. Pr. haer. 40). Ο δε Μ. Βασίλειος σημειώνει: «ο δεσμός της φύσεως και ο ζυγός δια της ιερολογίας, ας είναι ένωσις των μακράν απεχόντων» (Βασ., εις εξαήμ. ζ' 5). «Στην Εκκλησία δεν πραγματοποιείται φυσικός συζυγικός δεσμός, αλλά άγιο μυστήριο γάμου» (Αυγουστ., Πίστις και έργα 7,10).
Και στον Πρoτεσταvτισμό ο γάμος θεωρείται ιερός θεσμός και είναι σε χρήση ειδική «τελετή» του γάμου στην Εκκλησία. Όμως η τελετή αυτή, δεν έχει το χαρακτήρα του μυστηρίου.
================================================================================================================================================================================================
Οἱ συμβολισμοί στό Μυστήριο τοῦ Γάμου
Ὁ Γάμος εἶναι προεικόνιση τοῦ γαμήλιου γεῦματος στή Βασιλεία τῶν Ουρανῶν (βλ. Παραβολή τῶν Βασιλικῶν Γάμων, Ματθ. ΚΒ᾽ στῖχ.1-15). Οἱ ἑνούμενοι στόν γάμο νεόνυμφοι συνάπτονται ὥς νέα μέλη τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ, δηλ. τῆς Ἐκκλησίας.
Ἡ τελετή τοῦ ἀρραβώνα, πού ἀρχικά ἐτελείτο χωριστά ἀπό τόν Γάμο, τελεῖται στόν πρόναο. Στή συνέχεια τό ζεῦγος ὁδηγεῖται στόν κυρίως ναό. Ἔτσι εἰσάγεται ὁ γάμος στήν Εκκλησία καί στόν μέλλοντα κόσμο τοῦ Θεοῦ, στήν Βασιλεία Του.
Παρακάτω παραθέτουμε μερικούς συμβολισμούς στό Μυστήριο τοῦ Γάμου.
Ἡ νύμφη φορᾶ λευκό νυφικό ἔνδυμα σέ ἔνδειξη ἁγνότητας.
Οἱ μελλόνυμφοι στέκονται ὄρθιοι ὁ ἕνας δίπλα στόν ἄλλο. Αὐτό συμβολίζει τήν ἰσοτιμία τῶν δύο φύλλων. Δέν εἶναι κανένας κατώτερος τοῦ ἄλλου, ἀλλά ἀμφότεροι ἰσάξιοι καί ἰσότιμοι. Εἶναι καί οἱ δύο «σύζυγοι» δηλ. κάτω ἀπό τόν ἴδιο ἐκούσιο ζυγό.
Τό τραπέζι στό μέσον τοῦ Ναοῦ ἐπέχει θέση Ἁγίας Τράπεζας. Πάνω σ' αὐτό τοποθετοῦνται τό Εὐαγγέλιο, τά δακτυλίδια καί τά στέφανα.
Μπροστά στό ζευγάρι τοποθετεῖται τό Ἱερό Εὐαγγέλιο, δηλ. εἶναι παρών ὁ ἴδιος ὁ Χριστός. Στό τέλος τοῦ μυστηρίου τά στέφανα παραδίδονται ἀπό τόν ἱερέα στό Θεό γιά νά τά διαφυλάξη ἀμόλυντα στούς αἰώνας (δηλ. στή Βασιλεία Του).
Ὁ παράνυμφος (κουμπάρος), ἀποτελεῖ τόν ἐπίσημο μάρτυρα τοῦ μυστηρίου. Εἶναι ἀμέσως μετά τό ζεῦγος, τό κατ' ἐξοχήν τιμώμενο πρόσωπο καί μνημονεύεται ἐπανειλημμένα στήν ἀκολουθία. Ἀνταλλάσσει τούς δακτυλίους, στέφει τούς νεονύμφους καί χορεύει μαζί τους τόν κυκλικό χορό μέ τόν ὁποῖο ἡ Ἐκκλησία πανηγυρίζει τήν ἕνωση τοῦ νέου ζεύγους. Ἡ συμμετοχή του στό μυστήριο τόν συνδέει μ' αὐτούς μέ πνευματική συγγένεια.
Ἐνῶ στήν ἀρχαιότητα τό δακτυλίδι εἶχε συμβολισμό ἐξουσίας ἤ εὐγενοῦς καταγωγής, στόν Χριστιανικό γάμο συμβολίζει τήν προσφορά τοῦ ἑνός συζύγου πρός τόν ἄλλον, ἐνῶ ἡ ἀνταλλαγή τῶν δακτυλιδιῶν ἀπό τόν παράνυφο (κουμπάρο), συμβολίζει τήν ἀλληλοσυμπλήρωση τῶν συζύγων καί εἶναι ὑπόσχεση ὅτι θά σεβασθούν ὁ ἕνας τόν ἄλλον.
Τό στεφάνωμα ὑποδηλώνει τήν βασιλικότητα τοῦ ἀνθρωπίνου γένους μέσα στήν ὑπόλοιπη κτίση (πρβλ. «ὁ ἐν ἀρχῇ πλᾶσας τόν ἄνθρωπον καί θέμενος αὐτόν ὡς βασιλέα τῆς κτίσεως...». Οἱ νεόνυμφοι στεφανώνονται ἀπό τήν Ἐκκλησία γιά τόν ἀγῶνα τους νά εἰσέλθουν μέ ἐπιτυχία στη κοινωνία τοῦ γάμου. Τά στέφανά τους εἶναι ἔπαθλα, μέ τά ὁποῖα ἡ Ἐκκλησία ἐπιβραβεύει τήν ἀρετή καί τήν ἁγνότητά τους.
Ὁ ἱερέας παίρνει τά χέρια τῶν νεονύμφων καί τά συμπλέκει. Ὅπως ὁ Θεός ἔπλασε τήν Εὔα καί τήν ἔφερε στόν Ἀδάμ, ἔτσι καί ὁ ἱερέας, παίρνει ἀπό τό χέρι τήν γυναίκα καί τήν συνάπτει μέ τόν ἄνδρα. Ἡ σύναψη αὐτή συμβολίζει τήν αἰώνια ἕνωση τῶν νεονύμφων, οἱ ὁποῖοι μέ τόν τρόπο αὐτό ὑπόσχονται ὅτι θά εἶναι πάντα ἑνωμένοι, κρατῶντας ὁ ἕνας τό χέρι τοῦ ἄλλου καίι προσφέροντας ὁ καθένας τήν βοήθειά του στόν ἄλλο. Δέν ἐπιτρέπεται νά λύσουν μόνοι τους τά χέρια, ἀλλά περιμένουν νά τό πράξη αὐτό ὁ ἱερέας διά τοῦ Εὐαγγελίου. Ὁ Χριστός πού διά τοῦ ἱερέως ἕνωσε τά χέρια τοῦ ζεύγους, πάλι ὁ ἴδιος θά τά χωρίση, ἔχοντας ὅμως συνδέση τούς νεονύμφους μέ ἱερούς καί ἀδιάσπαστους δεσμούς.
Οἱ νεόνυμφοι πίνουν ἀπό τό «κοινόν ποτήριον», τό ὁποῖον συμβολίζει τό κοινό ποτήρι τῆς ζωῆς, πού θά τό πιοῦν μαζί, σάν ὑπόσχεση συμμετοχής στά εὐχάριστα καί στά δυσάρεστα τῆς ζωῆς. Ὁ παράνυμφος ὡς μάρτυρας στό μυστήριο, πίνει καί αὐτός ἀπό τό ἴδιο ποτήριο, μετέχοντας καί αὐτός στή χαρά τῶν νεονύμφων. Τά παλαιότερα χρόνια οἱ νεόνυμφοι μετελάμβαναν τῶν ἀχράντων μυστηρίων, ὁπότε δέν χρησιμοποιοῦσαν τό κοινό, ἀλλά τό Ἅγιο Ποτήριο (Δισκοπότηρο).
Κατόπιν ὁ ἱερέας παραλαμβάνει τό ζεῦγος τῶν νεονύμφων καί τόν παράνυμφο καί τούς σύρει σέ κυκλικό χορό τρεῖς φορές γύρω ἀπό τήν Τράπεζα, ψάλλοντας μαζί μέ τούς ψάλτες τρία ἄσματα, ἕνα σέ κάθε στροφή: «Ἠσαΐα χόρευε, ἡ Παρθένος ἔσχεν ἐν γαστρί καί ἔτεκεν υἱόν τόν Ἐμμανουήλ, Θεόν τὲ καί ἄνθρωπον ...Ἅγιοι μάρτυρες, οἱ καλῶς ἀθλήσαντες καί στεφανωθέντες, πρεσβεύσατε ὑπέρ ἡμῶν, ἐλεηθῆναι τάς ψυχάς ἡμῶν ... Δόξα σοὶ Χριστέ ὁ Θεός, Ἀποστόλων καύχημα, μαρτύρων ἀγαλίαμα, ὧν τό κήρυγμα, Τριάς ἡ ὁμοούσιος». Ὁ κύκλος αὐτός ἐκφράζει τήν αἰωνιότητα, τό αἰώνιο δηλ. ταξείδι τῶν Χριστιανῶν συζύγων πού τώρα ἀρχίζει, τά πρῶτα βήματα τῶν νέων συζύγων στήν κοινή ζωή. Ἡ ἐκκλησία μέ τόν χορό αὐτό, ἐκφράζει μέ πανηγυρικό τρόπο τήν χαράν της, γιά τήν «ἐν Χριστῷ ἕνωση » τῶν δύο μελῶν της καί εὔχεται στό νέο ζευγάρι νά κερδίση καί τήν αἰωνιότητα.
Τήν στιγμή πού οἱ νεόνυμφοι, ὁ παράνυφος καί ὁ ἱερέας περιφέρονται θριαμβευτικά γύρω ἀπό τήν Τράπεζα σέ ἔνδειξη μεγάλης χαράς, οἱ παρευρισκόμενοι πιστοί ρένουν τό ζευγάρι μέ ρύζι καί ροδοπέταλα, γιά νά ριζώση ἡ εὐτυχία στήν ἔγγαμη ζωή τους καί νά ἀνθῆ ἡ εὐδαιμονία στό πέρασμά τους.
Στό τέλος τοῦ «Μυστηρίου» γίνεται ἡ ἄρση καί ἀνάληψη τῶν στεφάνων ἀπό τίς κεφαλές τῶν νεονύμφων μέ τήν εὐχή τοῦ ἱερέα πρός τόν Θεό: «Ἀνάλαβε τούς στεφάνους αὐτῶν ἐν τῇ βασιλείᾳ σου, ἀσπίλους καί ἀμώμους καί ἀνεπιβου-λεύτους διατηρῶν αὐτούς εἰς τούς αἰώνας».
῾Η Ἁγία μας Ἐκκλησία εὐλογῶντας τό μυστήριο τοῦ Γάμου, εὔχεται στούς νεονύμφους μακροζωΐα, εὐτεκνία, προκοπή βίου καί πίστεως, αὐτάρκεια ὑλικῶν ἀγαθῶν, ὥστε νά περισσεύουν καί σέ κάθε ἔργο ἀγαθό (δηλ. νά κάνουν καί ἐλεημοσύνες). Oἱ δύο σύζυγοι ἀλληλοβοηθούμενοι καί ἀλληλοσυμπληρούμενοι, αὐτάρκεις σέ ὑλικά καί πνευματικά ἀγαθά, καλοῦνται νά πορευθοῦν μαζί σ' αὐτή τήν ζωή καί στήν Βασιλεία τοῦ Θεοῦ, ἀλλά καί νά γίνουν ὄργανα στά χέρια τοῦ Θεοῦ (μέ τήν τεκνογονία), γιά τήν συνέχιση τῆς δημιουργίας καί τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ στόν κόσμο. Αὐτή εἶναι ἡ ὑπέροχη προοπτική τοῦ «μυστηρίου του Γάμου».
Χρῆστος Σπ. Χριστοδούλου
Διασκευή ὁμώνυμου ἄρθρου
τοῦ Θεολόγου Σωτηρίου Ν. Κόλλια
ἀπό τό Περιοδικό "ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ"
